Sławkowski klucz dóbr biskupich - stanowił od XIII do XVIII wieku wydzielony administracyjnie w województwie krakowskim jako kasztelania majątkowa biskupów krakowskich obszar miasta Sławkowa oraz kilkunastu wsi, usytuowanych częściowo na obszarze obecnych miast Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno i Mysłowice oraz powiatów olkuskiego, chrzanowskiego i bieruńsko-lędzińskiego.
Opis Klucza Sławkowskiego zawiera książka pt. „Inwentarze i Lustracje Klucza Sławkowskiego z XVII i XVIII wieku”. Inwentarze obejmują szczegółowe opisy miejscowości historycznego Klucza Sławkowskiego, należących dzisiaj do Sławkowa, Dąbrowy Górniczej, Sosnowca, Jaworzna, Bolesławia, Bukowna, Łaz, Chrzanowa i Trzebini.

W książce zawarte są oryginalne zapiski z inwentaryzacji przeprowadzanej na terenie klucza sławkowskiego w XVII i XVIII wieku.

Inwentarz z 1645 roku
W pierwszej części inwentarza zostały omówione dobra sławkowskie z zamkiem, mostem „Samboria”, domem starosty, folwarkiem, piekarnią, browarem, gorzelnią, ogrodami i hutą. Następnie opisane jest miasto Sławków z powinnościami sławkowskich mieszczan. W dalszej kolejności wymienione zostały poszczególne posiadłości znajdujące się na obszarze Klucza Sławkowskiego. Pierwszą osadą jest Łosień ze szczegółowym opisem znajdujących się tam budynków. Wymieniono urządzenia gospodarcze i posiadłości chłopów wraz z opisem ich majątku. Następnie jest sumariusz wszystkich opłat i powinności chłopów.

W wykazie inwentarza występują następujące miejscowości: Gołonóg, Ząbkowice, Luszowice, Góry Luszowskie, Bukowno, Jaworzno, Dąbrowa, Bór, Okradzionów, Błędów, Krzykawa, Niemce, Byczyna, Ciężkowice. W sumie łącznie ze Sławkowem jest 21 miejscowości, w których wymienione zostały (podobnie jak to ma miejsce w przypadku Łośnia) wszystkie urządzenia gospodarcze, chłopi i ich posiadłości. W inwentarzu szczegółowo wymienia się posiadłości kmieci, a także majątek zagrodników i chałupników, np. konie, woły. Szczegółowo również wyliczone są takie powinności jak czynsz i pańszczyzna a także inne obowiązki względem biskupa krakowskiego. Na końcu inwentarza są podsumowane wszystkie dochody z Klucza Sławkowskiego w postaci czynszów pieniężnych oraz pozostałych powinności.

Inwentarz z 1668 roku
Inwentarz ten został sporządzony podobnie jak poprzedni z 1645 roku. W pierwszej części pojawia się opis dóbr sławkowskich z dworem, bramą, budynkiem pańskim i starościńskim, spiżarnią, piwnicami, stajniami, wozownią oraz folwarkiem dworskim. Wymienione zostały także budynki gospodarskie, obory, browar, gorzelnia z urządzeniami w niej się znajdującymi. Opisane są huty ołowiu z urządzeniami. Na końcu opisu dóbr sławkowskich wymienieni są mieszczanie sławkowscy z ich powinnościami. Ciekawostką tego inwentarza są zacytowane w języku łacińskim przywileje nadane miastu Sławków w kolejności z lat 1446, 1573, 1585, 1566, 1573 oraz 1545. Inwentarz opisuje granice posiadłości miejskich w obrębie których znajduje się młyn, rzeka Przemsza oraz las.

W dalszej części są wymienione miejscowości: Bukowno, Strzemieszyce Wielkie, Jaworzno, Dąbrowa, Długoszyn, Byczyna, Ciężkowice, Luszowice, Gołonóg, Piekło (położona 2 mile od Sławkowa), Ząbkowice, Porąbka, Łosień, Tucznobaba, Strzemieszyce Małe, Kuźnica Okradzionowska, Łazy, folwark Trzebiczna (Trzebyczka). Razem ze Sławkowem 19 miejscowości. Każda z nich jest dokładnie opisana, zawiera wykaz dóbr i powinnościami kmieci, zagrodników i chałupników.

Inwentarz z 1746 roku
Kolejny inwentarz pochodzi już z połowy XVIII stulecia. Podobnie jak to było w przypadku XVII-wiecznych inwentarzy, w pierwszej kolejności omówione zostały dobra sławkowskie. Następnie wymieniony został folwark w Luszowicach wraz z nieruchomościami i urządzeniami gospodarczymi, sadem, piekarnią i polami. Później następuje dokładny opis majątku folwarku w Gołonogu, Sośniu, folwarku na „Trzebicie”. W dalszej części zostali wymienieni mieszczanie w Sławkowie dokładnie opisane są wsie: Bukowno, Bór, Krzykawa, Okradzionów, wójtostwo Długoszyn, Byczyna, Ciężkowice, Luszowice, Góry Luszowskie, Gołonóg, Ząbkowice, Porąbka, Łosień, Tucznobaba (ob. Tucznawa). W sumie w inwentarzu wymienionych jest 21 miejscowości. W źródle tym pojawiają się także informacje o wcześniejszych inwentarzach Klucza Sławkowskiego. Ilustruje ten stan rzeczy informacja o inwentarzu z 1607 roku przy okazji opisu osady Byczyna. Na samym końcu tego źródła następuje podsumowanie wszystkich dochodów z miejscowości znajdujących się w obrębie Klucza Sławkowskiego.

Inwentarz z 1760 roku
Ostatnim inwentarzem publikowanym w książce jest sporządzony na zmówienie biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka wykaz dóbr i powinności poddanych Klucza Sławkowskiego z 1760 roku. Podobnie jak w poprzednich inwentarzach w pierwszej kolejności opisane są dobra sławkowskiego z dworem, budynkiem pańskim, budynkiem ekonoma, folwarkiem, gumnem, i spichlerzem. Wymieniono skrupulatnie również sprzęty gospodarskie znajdujące się w tych zabudowaniach. Nie pominięto nawet umeblowania znajdującego się w tych zabudowaniach. Opisano również folwarki na Dębowej Górze, Bukownie i w Strzemieszycach Wielkich.

Następnie opisane są miejscowości: Tucznababa, Byczyna, Jaworzno, Gołonóg, Strzemieszyce Małe, Łosień, Ciężkowice, Byczyna, Dąbrowa, Długoszyn, Porąbka, Trzebiczka (Trzebyczka), Krzykawa, Okradzionów, Łosień, Strzemieszyce Wielkie. W sumie wymieniono i dokładnie opisano 20 miejscowości oraz dodatkowo folwarki. Opis obejmuje: pola, łąki, ogrody, chłopów i ich powinności.

Lustracja z 1789 roku
W 1789 roku Sejm Wielki przyjął ustawę, która przejmowała dobra biskupstwa krakowskiego na własność skarbu koronnego. Aby wykonać sejmową ustawę w Kluczu Sławkowskim pojawili się lustratorzy Komisji Skarbu Koronnego, mający za zadanie szczegółowo opisać przejmowane przez państwo dobra.

Lustracja wymienia folwark znajdujący się Górach Okradzionowskich i znajdujące się na tym terenie budynki folwarczne z piekarnią, oborą, dwiema stodołami i spichlerzem. Są tam także dokładne opisy pól folwarcznych, łąk i ogrodu. Lustratorzy dokładnie opisali posiadłości, czynsze i wszystkie powinności chłopów zamieszkujących Okradzionów, Bór, Ciężkowice, Długoszyn, Dąbrowę, Porąbkę, Krzykawę oraz Jaworzno. Wymieniono także powinności poddanych z folwarku sławkowskiego. Ciekawostką jest również dokładny opis lasów na terenie klucza w Ciężkowicach, Jaworznie, Dąbrowie, Długoszynie, Okradzionowie, Krzykawie, Bukownie, Borze i na Dębowej Górze.
Opisano także zyski z propinacji wymieniając poszczególne karczmy z terenów Sławkowa (2 karczmy i austeria), Okradzionowa, Boru, Krzykawy, Długoszyja, Ciężkowic i Dąbrowy. W dalszej kolejności opisano wielkość zbiorów zbóż w kluczu i sporządzono remanent sprzętów domowych folwarku sławkowskiego.

Lustracja z 1789 roku, sporządzona w gorących chwilach likwidacji Klucza Sławkowskiego, nie obejmuje niestety całości dóbr, a tylko ich część południową. W związku z tym zdecydowaliśmy się uzupełnić je wprawdzie drukowanym już, ale trudno dostępnym materiałem źródłowym opracowanym przez Władysława Semkowicza. Jego wartość jest tym większa, że stanowi odpis dokonany przed II wojną światową z dokumentów, które w zdecydowanej większości spłonęły w okupowanej Warszawie. Ich umieszczenie w wydawnictwie wydaje się być niezbędnym uzupełnieniem opisu dóbr Klucza Sławkowskiego w ostatnich latach jego istnienia.